«Ալիևան վրդովվել էր, որ հայերը «եկել-գրավել են» մրցույթը»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է գրաֆիկ, գեղանկարիչ, դիզայներ, գեղեցիկ արվեստների ակադեմիայի ռեկտոր ԷԴՈՒԱՐԴ ՍԵԴՐԱԿՅԱՆԸ, որի մասին Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդական նկարիչ և Ռուսաստանի Դաշնության վաստակավոր նկարիչ Զաքար Խաչատրյանը գրում է, թե Սեդրակյանի գործերը դասական արվեստի լավագույն ավանդույթների շարունակությունն են` իրենց մշտական զարգացման մեջ:
Հոկտեմբեր ամսին Հայաստանի նկարիչների միությունում կայացել է Էդուարդ Սեդրակյանի անհատական ցուցահանդեսը: Այդ օրերին էլ մենք հանդիպել ենք և զրուցել նկարչի հետ:

«ԹԵՄԱՆ, ՏԵՂԱՆՔԸ, ՏԵՂԱՆՔԻ ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆԸ ԹԵԼԱԴՐՈՒՄ ԵՆ, ԹԵ ԻՆՉՊԻՍԻՆ ՊԻՏԻ ԼԻՆԻ ՄՈՏԵՑՈՒՄԴ»

-Պարոն Սեդրակյան, Ձեր անհատական ցուցահանդեսը կարծես ճամփորդական նոթերի ամփոփում լինի: Յուրաքանչյուր տեղավայր ասես մի յուրօրինակ խթան է Ձեր գեղանկարչական երևակայության համար, այո՞:
-Նման հարցադրում երբեք չի եղել իմ ստեղծագործությունների առնչությամբ: Ինքս էլ երբեք այդ մասին չեմ մտածել, բայց երբ ցուցահանդեսի նկարներն ի մի բերվեցին, կախվեցին, ես էլ, ուրիշներն էլ նկատեցինք, թե որքան շատ տեղերում եմ ես եղել, որքան շատ տեղերում եմ նկարել: Նույնիսկ իմ երկրաբան ծանոթներից մեկն ասաց, որ իր մասնագիտության հետ կապված շատ բաներ է տեսնում իմ նկարներում, և որ որոշակի կապ է առկա իմ ցուցահանդեսի և տուրիզմի միջև: Սա ոչ թե հատուկ մտածված ծրագիր է եղել, այլ հանգստի իմ ձևի արտահայտությունն է: Ես պարզապես մեկնել եմ հանգստանալու, իսկ իրականում` աշխատելու: Ինձնից միշտ անպակաս են նկարելու պարագաները: Եվ իմ բոլոր ճամփորդությունների ժամանակ, լինի դա գործուղման նպատակով, թե հանգստի, ես նկարում եմ: Տարիների ընթացքում կուտակվել են այս նկարները, և ցուցադրությունն անելուց հետո հասկացա, որ իմ ճամփորդական բոլոր երթուղիներն առկա են այս նկարներում:
-Անկախ այն բանից, թե ինչ եք պատկերել Ձեր նկարներում` Մոնեի տունը, Փարիզի Աստվածամոր տաճարը, Ռոդենի թանգարանը, Դսեղը, թե Դիլիջանը, ամեն ինչ ասես անցկացրել եք Ձեր հայացքի միջով, և մենք էլ` դիտողներս, այդ հայացքի միջով ենք տեսնում այն ամենը, ինչ կա Ձեր նկարներում: Բայց պատկերը միանգամից փոխվում է, երբ հասնում ենք այն կտավներին, որոնցում Զորաց քարերն են և Անին: Այս նկարներում ասես երկրորդական պլան է մղված Ձեր ստեղծագործական ձեռագիրը, և գերիշխողի, թելադրողի դիրքում են պատկերվող օբյեկտները: Սա կանխամտածված ստեղծագործական մոտեցո՞ւմ է, թե՞ Ձեր կամքից անկախ ստացված վերջնարդյունք:
-Թեման, տեղանքը, տեղանքի փիլիսոփայությունը թելադրում են, թե ինչպիսին պիտի լինի մոտեցումդ: Զորաց քարերի տարբերակը, իհարկե, շատ ավելի դեկորատիվ է, շատ ավելի պարզ: Անիի դեպքում մի քիչ ավելի սուբյեկտիվ է եղել մոտեցումս: Անիի մայր տաճարը, տաճարի գլխավոր մուտքը պատկերող կտավներում հենց իմ ձեռագիրն է: Զգացվում է դրանցում իմպրեսիոնիզմի շունչը: Ամեն բան թելադրում է տվյալ պահի քո զգացողությունը: Ինչ է գալիս քո մեջ և ինչ է դուրս գալիս քո միջից. սա է որոշիչը, ու սա անբացատրելի մի բան է: Ինչպե՞ս բացատրես զգացողությունը: Դա բացատրվում է միայն կատարված աշխատանքով, այն տողերով, որ գրում ես, այն հնչյուններով, որ երգում ես, այն գույներով, որոնցով նկարում ես: Նկարեցիր, խոսքդ ասացիր, դա է բացատրությունը: Ես, ինչպես և բոլոր այն նկարիչները, ովքեր ազնիվ են մնում իրենք իրենց և բնության, նատուրայի հանդեպ, նկարելիս չեն մտածում, որ իրենք այսինչ բանն այսպես պիտի նկարեն: Երբ սկսում ես աշխատել, անհասկանալի մի վիճակում ես հայտնվում, վերանում ես իրականությունից ու սթափվում ես, երբ արդեն ավարտված է լինում գործը:

«ԵՐԲ ԱՎԱՐՏԵԼ ԷԻ ԹԵՐԼԵՄԵԶՅԱՆԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՐԱՆԸ, ԴԻԶԱՅՆԸ ՆՈՐ ԷՐ ՄՈՒՏՔ ԳՈՐԾԵԼ ՄԵԶԱՆՈՒՄ` ՈՐՊԵՍ ՄԱՍՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ»

-Խոսենք դիզայնի մասին: Եթե գեղանկարչությունը, ինչպես և արվեստի շատ այլ ճյուղեր ավանդական են, ունեն դարերի պատմություն, եթե այդ ուղղությունների ժամանակակից զարգացումների հիմքում վաղուց ի վեր ձևավորված դպրոցների, մեթոդների համակարգն է դրված, ապա դիզայնը չունի ավանդույթ` այդ բառի դասական իմաստով. այն նոր արվեստ է, նոր իրողություն և գոնե մեր տարածքում զուտ հետխորհրդային երևույթ է: Ինչո՞վ Ձեզ գրավեց դիզայնը, որը Ձեր դեպքում ոչ միայն ստեղծագործական դաշտ դարձավ, այլև մանկավարժական գործունեության ոլորտ:
-Իմ բախտը բերել է ուսուցիչների հարցում: Նկարում եմ 1954 թվից: 1958-ին ընդունվել եմ Թերլեմեզյանի ուսումնարանի գեղանկարչության բաժին: Եթե իմ մորից գենետիկորեն ինձ անցել է նկարելու շնորհքը, ապա իմ ուսուցչի` Սուրեն Ղազարյանի շնորհիվ այդ ամենն իմ մեջ արմատավորվել է որպես մասնագիտություն: Նա իմ մեջ ներդրել է այն սաղմը, որի շնորհիվ ես դարձել եմ այն, ինչ դարձել եմ: Մինչև Սուրեն Ղազարյանի կյանքի վերջին օրերը մենք բարեկամներ ենք եղել, շփվել ենք միմյանց հետ: Հետագայում էլ ունեցա լավ ուսուցիչներ: Երբ ավարտել էի Թերլեմեզյանի ուսումնարանը, դիզայնը նոր էր մուտք գործել մեզանում` որպես մասնագիտություն, և իմ ուսուցիչներն ինձ խորհուրդ տվեցին գնալ այդ ուղղությամբ: Ես չէի կարողանում տրամադրվել, հավատալ, որ այդ ասպարեզում հաջողություն կունենամ, բայց ուսուցիչներս ինձ համոզեցին: Նրանք ասացին, որ ես արդեն գեղանկարիչ եմ, ու ժամանակն է, որ նոր մասնագիտացում ձեռք բերեմ: Ես գեղարվեստաթատերական ինստիտուտի գրաֆիկական դիզայնի ֆակուլտետի առաջին շրջանավարտը դարձա: Բուհն ավարտելուց հետո դասավանդել եմ մանկավարժական ինստիտուտի գծանկարի ամբիոնում: Երբ իմացան, որ նաև դիզայնի մասնագետ եմ, առաջարկեցին ղեկավարել դիպլոմային աշխատանքներ դիզայնի թեմայով: Այդպես դիզայնը` որպես առարկա, մտավ մանկավարժական ինստիտուտ: Ստացվեց այնպես, որ և՛ գեղանկարչության, և՛ դիզայնի ասպարեզներում ոչ միայն ես դրսևորվեցի, այլև ունեցա իմ սաները:
-1996 թվականին հիմնադրել եք գեղեցիկ արվեստների ակադեմիան: Ովքե՞ր են այդ բուհի սաները, ի՞նչ շրջանավարտներ է տվել այն մինչև այսօր, որոնցով կարող եք ներկայանալ, հպարտանալ:
-Մեր շրջանավարտներից շատերով կարող եմ հպարտանալ:
-Գիտեմ, որ Էմփորիո Արմանիի ստուդիայում աշխատող շրջանավարտ ունեք, այո՞:
-Այո՛: Դա Ռիմա Կազումյանն է: Նրան մի առիթով այսպես էին բնորոշել. «Արմանիի նորաձևության կայսրության չորրորդ դեմքը»: Մանկավարժական ինստիտուտում դասավանդել եմ քսաներեք տարի: Երբ սկսեցին ձևավորվել մասնավոր բուհերը, ես սկզբում դասավանդում էի մի այդպիսի հաստատությունում, բայց հետո որոշեցի ստեղծել իմ բուհը և իրագործել իմ նպատակները, աշխատել իմ ծրագրով: Իր հիմնադրման օրից առայսօր գեղեցիկ արվեստների ակադեմիան գործում է` անընդհատ ավելացնելով հաղթանակները, ձեռքբերումները:

«ԺՅՈՒՐԻՆ ՆԱԽԱԳԱՀՈՒՄ ԷՐ ԱԼԻԵՎԱՆ, ՈՐ ԻԼՀԱՄ ԱԼԻԵՎԻ ՄՈՏ ԱԶԳԱԿԱՆՈՒՀԻՆ ԷՐ»

-Կարծեմ` Դուք դրսում ավելի շատ եք ներկայանում, քան այստեղ` Հայաստանում:
-Ցավոք, այդպես է: Ես կցանկանայի, որ հակառակը լիներ, թեև դրսի աշխարհն էլ շատ կարևոր բան է: Բուհն իր գործունեության տասնյոթ տարիների ընթացքում հանրապետական և միջազգային ավելի քան յոթանասուն մրցույթների ու ցուցահանդեսների է մասնակցել: Արդյունքում Հայաստան ենք բերել երեք «Գրան պրի» միջազգային մեծ մրցույթներից: Հատկապես մեկի մասին խոսեմ: Ստրոգանովի անվան ինստիտուտը կազմակերպեց «Երիտասարդ դիզայներների փառատոն», որին մասնակցեցին ԱՊՀ երկրների քսաներկու ուսումնական հաստատություններ: Հայաստանը ներկայացնում էինք մենք, և շահեցինք «Գրան պրի»:
-Այդ մրցույթի ժամանա՞կ է Ադրբեջանի նախագահի ազգականուհին նախագահել ժյուրին:
-Որտեղի՞ց գիտեք, որ այդպիսի բան է եղել:
-Դե՜, ես «կոմպրոմատներ» եմ հավաքում իմ զրուցակիցների մասին` նրանց հանդիպելուց առաջ:
-Չէ՜, այդ մրցույթում չէր Ալիևան: Դա ուրիշ մրցույթ էր, որ կոչվում է «Ազգային հագուստի բարձր մոդայի մրցույթ» և անցկացվում է Մոսկվայում ամեն տարի: Հիմնադիր ղեկավարն է Ռաուշան Կանապյանովան Ղազախստանից: Մրցույթներից մեկի ժամանակ ժյուրին նախագահում էր այդ կինը` Ալիևան ¥անունը չեմ հիշում¤, որ Իլհամ Ալիևի մոտ ազգականուհին էր: Հայաստանից մասնակցում էինք մենք` մոտ վեց հավաքածուով, իսկ Ռոտերդամից, զարմանալի պատահականությամբ, մասնակցում էր իմ նախկին ուսանողուհին, որին դասավանդել էի մանկավարժական ինստիտուտում: Կային հայ մասնակիցներ նաև Մոսկվայից: Մի խոսքով` բազմաթիվ հայեր էին ներկայացված այդ մրցույթում: Ալիևան նախ վրդովվել էր, որ հայերը` իր խոսքով «եկել-գրավել են» մրցույթը: Ապա վրդովմունքն ավելի էր մեծացել, երբ բաշխվել էին մրցանակները: Անվանակարգերից մեկում առաջին մրցանակը բաժին էր ընկել Կրասնոդարը ներկայացնող հայուհուն: Ռոտերդամից եկած իմ նախկին ուսանողուհին առաջին մրցանակի էր արժանացել մեկ այլ անվանակարգում: Մենք նվաճել էինք մեկ երկրորդ, երկու երրորդ մրցանակ: Այս «հարվածը», իհարկե, դժվար էր տարել Ալիևան:

«ԻՆՁ ԴՈՒՐ Է ԳԱԼԻՍ, ԵՐԲ ԹԵԼԱԴՐՈՂԻ, ՈՐՈՇՈՂԻ ԴԵՐՈՒՄ ԵՄ»

-Ձեր ընտանիքում այսօր երեք նկարիչ է ապրում` Դուք և Ձեր երկու դուստրերը: Ավելին, մեծանում է ևս մեկ ապագա նկարիչ` Ձեր թոռնիկը: Ինչպիսի՞ հարաբերություններ են Ձեր միջև մասնագիտական դաշտում: Դուք դեռ շարունակո՞ւմ եք մնալ ուսուցիչ և գերիշխող դիրք զբաղեցնող սուբյեկտ այս առումով, թե՞ հանգամանքների բերումով Ձեր դիրքերը զիջում եք ընտանիքի մյուս նկարիչ անդամներին:
-Ե՛վ իրենք են որոշումներ ընդունում, պայմաններ թելադրում, և՛ ես: Հստակ բաժանում չկա այս հարցերում: Ճիշտ է` ես երևի թե դիկտատորի որակներ ունեմ իմ մեջ. ինձ դուր է գալիս, երբ թելադրողի, որոշողի դերում եմ: Հատուկ չեմ ցանկանում, որ այդպես ստացվի, ինքնաբերաբար է ստացվում, որովհետև ես շատ խստապահանջ եմ իմ բնույթով: Եվ իմ այդ խստապահանջությունը ժառանգաբար փոխանցվել է նաև դուստրերիս: Հիմա էլ նրանք են դասավանդում և շատ խստապահանջ ուսուցիչներ են իրենց սաների նկատմամբ: Նրանց ստեղծագործության հիմքում ևս իմպրեսիոնիստական ուղղությունն է: Ես, լինելով իրենց հայրը, ի վերջո, նաև ուսուցիչն եմ, ու սա շատ բան է որոշում մեր հարաբերություններում: Թեև անպայման պիտի ասեմ, որ նրանք ունեն իրենց մեծ ուսուցիչը: Դա անվանի գեղանկարիչ Զաքար Խաչատրյանն է, որն իմ դուստրերին իր լավագույն ուսանողներից է համարում: Զաքարը մեր փայլուն գեղանկարիչներից է, իմպրեսիոնիստական նկարչության կարկառուն դեմքերից մեկը Հայաստանում: Եվ նրա ուսուցման ազդեցությունը որոշակիորեն առկա է իմ դուստրերի նկարչության մեջ: Այնպես որ, դուստրերս մասնագիտական հարցերում ունեն իրենց համար այդ մեծ հեղինակությունը: Ես չեմ միայն նրանց համար ուսուցիչ և օրինակ:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ